Problem uzyskania korzyści majątkowej bez podstawy prawnej jest zagadnieniem, któremu warto poświęcić parę zdań uwagi.
Problematyka bezpodstawnego wzbogacenia uregulowana jest w przepisach kodeksu cywilnego, w części dotyczącej zobowiązań, w artykułach 405 – 414. W myśl tych przepisów każdy, kto uzyskał kosztem innej osoby jakąkolwiek korzyść o charakterze majątkowym – nie mając ku temu żadnej podstawy prawnej - zobowiązany jest do jej zwrotu w naturze, bądź jeśli taka forma jest niemożliwa, to do zwrotu jej wartości. Warto podkreślić, ze obowiązek zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej bez podstawy prawnej, obejmuje również wszystko to co zostało uzyskane w zamian tej korzyści w przypadku jej zbycia, uszkodzenia czy też utraty.
Przy czym warto wspomnieć, że obowiązek zwrotu korzyści nie ma charakteru bezwzględnego, tzn. wygasa, jeśli ten kto uzyskał korzyść bez podstawy prawnej, utracił ją bądź zużył czy też uszkodził w taki sposób, że już nie jest bezpodstawnie wzbogacony. Sytuacja ta jednak nie dotyczy przypadku, gdy osoba bezpodstawnie wzbogacona zużyła lub wyzbyła się korzyści, mimo że powinna była się liczyć z obowiązkiem zwrotu (art. 409 kc).
Przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia dotyczą również tzw. świadczeń nienależnych. Za świadczenie nienależne uznaje się:
- świadczenie, które spełnione zostało przez osobę do tego niezobowiązaną (w ogóle, bądź wobec osoby względem, której świadczyła) albo,
- świadczenie, którego podstawa odpadła albo,
- świadczenie, którego zamierzony cel został osiągnięty albo,
- przypadek, w którym czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
Na zakończenie warto również wspomnieć, że nie wszystkie świadczenie nienależne podlegają obowiązkowi zwrotu. Nie można m.in. żądać zwrotu świadczenia, którego spełnienie czyni zadość zasadom współżycia społecznego czy też świadczenia, które zostało spełnione zanim wierzytelność stała się wymagalna.
Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie wyłączają możliwości występowania z roszczeniem o naprawienie szkody.
Hanna Bukowska LL.M.
