Ustawodawca przyjął w Polsce zasadę swobody umów, polega ona najogólniej mówiąc na tym, że strony mogą w swobodny sposób kształtować treść łączącego je stosunku prawnego. Jednocześnie wprowadzone zostały jednak pewne ograniczenia tej swobody. Chodzi tu przede wszystkim o to, aby umowa nie była sprzeczna z ustawą, zasadami współżycia społecznego oraz naturą samego stosunku prawnego.
Stronami umowy są wierzyciel oraz dłużnik, którzy uzgadniają szczegóły stosunku prawnego. W ten sposób dłużnik zobowiązuje się do wykonania ze szczególną starannością konkretnej treści zobowiązania oraz zgodnie z treścią zobowiązania, celem oraz zasadami społeczno-gospodarczymi, jak również, jeżeli istnieją w danym obszarze ustalone i utrwalone zwyczaje – to zgodnie z nimi. Wierzyciel z kolei może domagać się od dłużnika wykonania zobowiązania, jednakże w sposób osobisty tylko wówczas, jeśli obowiązek osobistego wykonania wynika z treści stosunku prawnego, jego właściwości, czy też ustawy.
a) Nadzwyczajna zmiana stosunków.
Artykuł 3571 kc wprowadza instytucję tzw. nadzwyczajnej zmiany stosunków. Polega on na tym, że sąd może, po wnikliwym zbadaniu interesów stron i okoliczności sprawy, wskazać, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, inny sposób wykonania zobowiązania, czy też określić wysokość świadczenia należnego, a nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Taka sytuacja jest dopuszczalna, jeśli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby trudne do spełnienia albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą. Jednocześnie strony nie przewidywały takiej możliwości w momencie zwierania umowy.
b) Odsetki.
Stronie stosunku zobowiązaniowego (wierzycielowi) odsetki nalezą się jedynie wówczas, jeżeli ustawa przewiduje naliczanie odsetek albo wynika to z treści czynności prawnej albo z orzeczenia sądu czy też z treści decyzji administracyjnej. W innych przypadkach odsetki nie przysługują.
W sytuacji, gdy strony nie ustaliły wysokości odsetek, to stronie przysługują odsetki ustawowe.
Jednocześnie wprowadzona została instytucja tzw. odsetek maksymalnych, polega ona na tym, że maksymalna wysokość odsetek ustalonych w umowie nie może przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego rocznie. Jeżeli jednak wysokość odsetek z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych to stronie należą się jedynie odsetki maksymalne.
c) Szkoda.
W przypadku, gdy ze stosunku zobowiązaniowego powstanie obowiązek naprawienia szkody, to osoba odpowiedzialna za jej naprawienie ponosi odpowiedzialność jedynie za normalne następstwa działania bądź zaniechania, które doprowadziły do powstania szkody. W konsekwencji oznacza to, że naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które osiągnąłby gdyby szkoda nie powstała.
Warto także wspomnieć, że przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody powoduje, że obowiązek jej naprawienia ulega zmniejszeniu - proporcjonalnie do stopnia przyczynienia się (zwłaszcza stopnia winy).
Naprawienie szkody powinno nastąpić poprzez przywrócenie stanu poprzedniego (restytucję) bądź zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej – wybór sposobu naprawienia szkody, co do zasady należy do poszkodowanego.
Hanna Bukowska LL.M.
