Problem referendum regulowany jest przez przepisy konstytucyjne – co świadczy o doniosłości instytucji, która stanowi najważniejszy i niekwestionowany element demokracji bezpośredniej w polskim systemie ustrojowym. Ma na celu bowiem bezpośredni udział obywateli w kształtowaniu najważniejszych zasad funkcjonowania państwa. W myśl art. 125 Konstytucji:
- W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.
- Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
- Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący.
- Ważność referendum ogólnokrajowego oraz referendum, o którym mowa w art. 235 ust. 6, stwierdza Sąd Najwyższy.
- Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa.
Wskazany artykuł Konstytucji, w ust. 1, w sposób jednoznaczny przewiduje, że referendum ogólnokrajowe może być przeprowadzone w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa polskiego. Jego istota polega bowiem na bezpośrednim wypowiedzeniu się w powszechnym głosowaniu obywateli posiadających czynne prawo wyborcze. Przedmiotem referendum mogą być zatem sprawy o szczególnym znaczeniu społecznym, prawnym czy ustrojowym (np. przystąpienie Polski do organizacji międzynarodowej czy przyjęcie aktu prawnego o dużej doniosłości). Warto jednak podkreślić, że Konstytucja nie przewiduje sytuacji, gdy referendum będzie miało charakter obligatoryjny – tzn. że musi zostać zarządzone i przeprowadzone. Decyzja o referendum jest zatem zawsze kwestią fakultatywną i uznaniową. Takie rozwiązanie ma niestety swoje wady, prowadzić może bowiem w praktyce do konfliktów i sporów społecznych…
Zasady, tryb i procedura przeprowadzania referendum określone są, zgodnie z ust. 5 art. 125 Konstytucji przez Ustawę z dnia 14 marca 2003 roku o referendum ogólnokrajowym.
