Jednym z niezwykle istotnych problemów, z którym często trzeba zmagać się w praktyce, jest uprawnienie do uzyskania pełnomocnika z urzędu w postępowaniu cywilnym. Doniosłość tego zagadnienia wynika z faktu, że niewiele osób jest w stanie nie tylko samodzielnie ogarnąć całą skomplikowaną procedurę prawną, ale również poradzić sobie w sądzie w sposób merytoryczny w toku toczącego się już postępowania. Problemu nie ma w przypadku osób, których stać na tzw. pełnomocnika z wyboru, czyli samodzielnego poniesienia kosztów wynajęcia profesjonalnego pełnomocnika. W takiej sytuacji wybrany adwokat bądź radca prawny, po ustanowieniu go pełnomocnikiem, przejmuje kontrolę nad postępowaniem sądowym. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku mniej zasobnych osób. Koszty wynajęcia pełnomocnika są bowiem na tyle duże, że nie każdy jest w stanie im sprostać. W związku z tym Ustawodawca przewidział możliwość ustanowienia pełnomocnika z urzędu. Zagadnienie to w sposób wyczerpujący regulują przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. W myśl obowiązujących norm o pełnomocnika z urzędu ubiegać może się osoba, która nie jest w stanie samodzielnie ponieść kosztów wynagrodzenia radcy prawnego albo adwokata bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. W takiej sytuacji należy złożyć wniosek o ustanowienie pełnomocnika. Może on być złożony zarówno w toku toczącego się już postępowania, w toku samej rozprawy ustnie do protokołu, jak również jeszcze przed wszczęciem postępowania sądowego. Może być składany wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów bądź też oddzielnie. Do wniosku należy dołączyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania (oświadczenie takie ma postać formularza, który jest dostępny zarówno w sądach, jak i w Internecie). Należy podkreślić, że wniosek o ustanowienie pełnomocnika zwolniony jest od jakichkolwiek opłat.
Podstawową przesłanką do ustanowienia pełnomocnika z urzędu, jest zatem sytuacja finansowa osoby, która się o to ubiega. Rozpatrując wniosek sąd w sposób bardzo dokładny bada stan majątkowy oraz wszelkie źródła dochodowe wnioskodawcy. W przypadku odmowy ustanowienia adwokata lub radcy prawnego z urzędu, wnioskodawcy przysługuje zażalenie, które należy wnieść do sądu (w terminie tygodnia od dnia doręczenia lub ogłoszenia). Dopiero po rozpatrzeniu takiego odwołania (złożonego prawidłowo i z zachowaniem terminów) rozstrzygnięcie ma charakter ostateczny.
Na zakończenie warto jeszcze wspomnieć, że w przypadku oddalenia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, wnioskodawca nie może domagać się ponownie ustanowienia pełnomocnika, jeżeli powołuje się wyłącznie się na te same okoliczności, na które powoływał się składając po raz pierwszy taki wniosek. Taki wniosek zostanie bowiem przez sąd odrzucony (a stronie nie będzie już przysługiwało prawo do złożenia zażalenia).
Należy również pamiętać o tym, że jeżeli sąd poweźmie uzasadnione wątpliwości czy przedstawiony przez wnioskodawcę stan majątkowy jest zgodny z rzeczywistością może nakazać przeprowadzenie odpowiedniego postępowania w celu „prześwietlenia” sytuacji materialnej wnioskodawcy.
Hanna Bukowska LL.M.
