Spółdzielnia socjalna jest dość specyficzną formą spółdzielni pracy. Jest to podmiot, który łączy w sobie zarówno cechy organizacji pozarządowej jak i przedsiębiorstwa. Od momentu powstania spółdzielnia socjalna posiada osobowość prawną (podlega ona obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego). Spółdzielnia socjalna działa na podstawie statutu oraz powszechnie obowiązującego prawa. Spółdzielnie socjalne mogą być zakładane przez osoby fizyczne (spełniające kryteria ustawowe) oraz osoby prawne, czyli organizacje pozarządowe, jednostki samorządu terytorialnego, a także kościelne osoby prawne. Obecnie problematyka spółdzielni socjalnych uregulowana jest w Ustawie z dnia 26 kwietnia 2006r. o spółdzielniach socjalnych.
Podstawowym zadaniem spółdzielni jest zapewnienie powrotu na rynek pracy i aktywności społeczno-zawodowej osobom, które z różnych przyczyn są wykluczone społeczne bądź zagrożone są takim wykluczeniem (dotyczy to między innymi osób bezrobotnych, niepełnosprawnych, chorych czy uzależnionych). W swojej działalności spółdzielnie socjalne opierają się przede wszystkim na osobistej pracy jej członków. W związku z tym obowiązujące przepisy nakładają na spółdzielnię pewne ściśle określone obowiązki, których przestrzeganie należy do bezwzględnych obowiązków spółdzielni. Przede wszystkim członkami takiego podmiotu co najmniej w 50 % muszą być osoby zagrożone wspomnianym wykluczeniem społecznym.
Najogólniej mówiąc, spółdzielnia socjalna ma obowiązek prowadzić działalność gospodarczą, przy czym zysk, który jest w ten sposób osiągany musi być przeznaczony na realizację przyjętych przez spółdzielnię celów statutowych. Spółdzielnia może ponadto prowadzić inną działalność, w tym działalność o charakterze oświatowym, edukacyjnym czy też kulturalnym. Warto również wspomnieć, że członkami spółdzielni socjalnych mogą być także osoby nie należące do grup określonych w ustawie o spółdzielniach socjalnych. Jednak ich liczba nie może przekroczyć 50 % ogólnej liczby członków spółdzielni.
