Zachowek jest instytucją, która nadal bywa niedoceniona i nie do końca rozumiana. Natomiast jego rola w systemie całego prawa spadkowego była i jest bardzo znacząca. Zachowek nie jest rozwiązaniem nowym, potrzeba ochrony interesów rodziny przed niekorzystnym rozporządzeniem własnym majątkiem przez spadkodawcę, znana jest bowiem już w Europie od wielu wieków.
Obecnie, w związku z zasadą swobody testowania, znaczenie zachowku – jako formy ochrony uzasadnionych interesów najbliższej rodziny – jest nie do przecenienia. Najogólniej mówiąc zachowek to roszczenie uprawnionego wobec spadkobierców o zapłatę konkretnej sumy pieniężnej z powodu nie uwzględnienia danej osoby w testamencie. Do zachowku uprawnieni są małżonek, zstępni oraz rodzice spadkodawcy (jeżeli byliby powołani do dziedziczenia ustawowego!).
Prawa do zachowku pozbawiony są natomiast osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub odrzuciły spadek (przysługujący im z mocy ustawy), osoby uznane za niegodne, a także małżonek spadkodawcy wyłączony od dziedziczenia w sytuacji, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu z winy małżonka i żądanie to jest uzasadnione oraz oczywiście osoby wydziedziczone przez samego spadkodawcę.
Z tytułu zachowku zobowiązani są natomiast:
1. spadkobiercy powołani do dziedziczenia,
2. osoby, na rzecz których spadkodawca ustanowił zapis windykacyjny,
3. obdarowani darowizną (doliczoną do spadku).
Wysokość zachowku określona jest w kwocie pieniężnej i zależy od: wartości całego spadku, wielkości udziału spadkowego (jaka przypadłby danej osobie przy ustawowym powołaniu do spadku), a także od tego czy uprawniony do zachowku zstępny jest osobą małoletnią bądź trwale niezdolną do pracy.
Warto również zaznaczyć, że w myśl ogólnie przyjętych rozwiązań prawnych uprawnionemu należy się 1/2 udziału spadkowego (który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym). Natomiast uprawnionemu który jest małoletni bądź trwale niezdolny do pracy z tytułu zachowku przysługuje 2/3 udziału spadkowego, (który przypadłby mu przy dziedziczeniu ustawowym).
Hanna Bukowska LL.M.
