Obowiązujące przepisy prawa, w tym prawa cywilnego, regulujące prawa i obowiązki obywateli, zawierają ogólne normy prawne, które dopasowywane są do normalnych czy typowych warunków. Tymczasem nie wszystkie zdarzenia i okoliczności są typowe. Niejednokrotnie przepisy prawa muszą zostać zastosowane w sytuacjach konfliktowych a nawet patologicznych oraz w zmieniających się warunkach społeczno-gospodarczych i ekonomicznych. Możliwość występowania sytuacji o charakterze nietypowym w praktyce niesie często za sobą konieczność odstąpienia od narzuconego przez Ustawodawcę rygoru prawnego i dopasowania przepisów do konkretnych potrzeb życia. Tym celom służy wprowadzenie tzw. klauzul generalnych. Najbardziej doniosłe znaczenie wśród klauzul mają zasady współżycia społecznego orazspołeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa.
Takie klauzule ujęte zostały w artykule 5 kodeksu cywilnego. Są to normy prawne o charakterze ogólnym, które stosowane mogą być do wszystkich możliwych przypadków. Dotyczy to sytuacji, gdy prawo podmiotowe jest nadużywane, czy też jego wykonywanie nie jest społecznie aprobowane, bądź też działanie de facto nie jest wykonywaniem prawa podmiotowego. Najogólniej mówiąc prawo podmiotowe to możliwość postępowania danego podmiotu w sposób określony przez przepisy prawa.
Przez zasady współżycia społecznego należ rozumieć po prostu podstawowe zasady uczciwego i etycznego postępowania. W związku z tym klauzula ta odnosi się przede wszystkim do ochrony wartości moralnych w obrocie prawnym. Druga klauzula generalna to społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa. Odnosi się ona z kolei do ochrony przyjętych i realizowanych przez Państwo zasad ekonomicznych.
Warto podkreślić, że przepis art. 5 kc może być stosowany do wszystkich podmiotów obrotu prawnego, gdyż nadużycia prawa w zasadzie może dopuścić się każdy z jego uczestników.
Hanna Bukowska LL.M.
