W myśl obowiązujących przepisów prawa cywilnego zastaw to tzw. ograniczone prawo rzeczowe, które może być ustanowione na rzeczach ruchomych (możliwe jest również ustanowienie zastawu na prawach) w celu zabezpieczenia wierzytelności (art. 306 – 326 kc). Zastaw ma zatem charakter akcesoryjny, czyli najprościej mówiąc, nie może istnieć bez wierzytelności, którą zabezpiecza. W praktyce oznacza to co do zasady, że przeniesienie własności wierzytelności powoduje jednocześnie przeniesienie zastawu, z kolei wygaśnięcie wierzytelności skutkuje jednocześnie wygaśnięciem zastawu.
Przyjęta w obowiązującym porządku prawnym formuła zastawu jest bardzo skuteczną i rozpowszechniona formą zabezpieczenia interesów wierzyciela. Wierzyciel może bowiem domagać się zaspokojenia swojej wierzytelności (z rzeczy obciążonej zastawem) niezależnie od tego w czyim posiadaniu dana rzecz się znalazła. Ponadto warto podkreślić, że w przypadku zastawu wierzyciel może domagać się zaspokojenia również przed wierzycielami osobistymi dłużnika.
Stronami umowy zastawu są zastawnik (tj. wierzyciel) i zastawca (tj. dłużnik – czyli osoba, która obciążyła swoją rzecz prawem zastawu).
W myśl obowiązujących przepisów wyróżnić można dwa podstawowe rodzaje zastawów: zastaw umowny oraz zastaw ustawowy (czyli zastaw powstający z mocy prawa). Zastaw umowny powstaje w momencie zawarcia umowy oraz wydania rzeczy wierzycielowi (przy czym w niektórych przypadkach zastaw może mieć charakter umowy konsensualnej!). Zastaw ustawowy natomiast powstaje na mocy przepisów prawa. Tego typu sytuacja może mieć miejsce np. przy umowie najmu.
Zastawnik zobowiązany jest zawsze do zachowania odpowiedniego stanu rzeczy oraz jej wydania zastawcy po wygaśnięciu wierzytelności.
Na zakończenie warto jeszcze wspomnieć o szczególnym rodzaju zastawu jakim jest zastaw rejestrowy. Do powstania tego typu zastawu konieczne jest zawarcie umowy w formie pisemnej (pod rygorem nieważności!) oraz wpisanie zastawu do tzw. rejestru zastawów. Warto zaznaczyć, ze w przypadku zastawu rejestrowego nie ma konieczności wydania zastawnikowi rzeczy obciążonej zastawem…
Hanna Bukowska LL.M.
