Majątek wspólny małżonków powstaje najczęściej w momencie zawarcia związku małżeńskiego (przy czym możliwe są również inne sytuacje). Najogólniej rzecz biorąc o przynależności przedmiotu do majątku wspólnego decydują:
- czas nabycia,
- sposób nabycia,
- przeznaczenie przedmiotu,
- charakter przedmiotu.
Przez wspólny majątek małżonków należy rozumieć ich dorobek, oznacza to że przedmioty nabyte przed momentem powstania małżeńskiej wspólności majątkowej stanowią majątek odrębny tego z małżonków, który przedmioty te nabył. Ważnym składnikiem majątku odrębnego małżonków są przedmioty nabyte w drodze: darowizny, dziedziczenia oraz zapisu. Rzeczy te, poza wyjątkami wskazanymi w przepisach, wchodzą zatem do majątku osobistego (odrębnego) każdego z małżonków.
Pewne problemy praktyczne może budzić sytuacja, gdy jeden z małżonków nabył przedmiot częściowo ze środków własnych a częściowo ze środków należących do majątku wspólnego. W takim przypadku, w myśl stanowiska Sądu Najwyższego, nabyty przedmiot staje się składnikiem majątku wspólnego małżonków - jeśli z ich woli nie wynika nic innego (Uchwała SN III CO 2/62).
W odniesieniu do kryterium przeznaczenia przedmiotu, w myśl przyjętych rozwiązań prawnych, do majątku odrębnego zaliczyć należy przedmioty, które służą wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb małżonka. Do kategorii tej zaliczyć można zatem np. bieliznę osobistą czy ubrania. W tym przypadku decyduje wyłącznie przeznaczenie przedmiotu, niezależnie od tego kiedy i w jaki sposób zostały one nabyte. W związku z tym do majątku osobistego należą również przedmioty służące do wykonywania zawodu - jeśli zostały nabyte ze środków z majątku odrębnego.
Do majątku odrębnego należą również tzw. prawa niezbywalne. Do kategorii tej zaliczyć można zatem np. roszczenia alimentacyjne, użytkowanie czy służebności osobiste. Przy czym należy podkreślić, że do tej kategorii praw nie zalicza się niezbywalnego prawa jakim jest lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, ponieważ prawo to służy zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych nie tylko małżonka - lecz całej rodziny.
Do majątku odrębnego małżonków zalicza się ponadto przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania albo zadośćuczynienia, a także wierzytelności o wynagrodzenie oraz przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osiągnięcia osobiste.
Hanna Bukowska LL.M.
