Zgodnie z obowiązującym w Polsce stanem prawnym istnieją okoliczności wykluczające prawo do zawarcia związku małżeńskiego, czyli tzw. przeszkody małżeńskie. Konsekwencją zaistnienia takiej przeszkody jest prawo do żądania unieważnienia małżeństwa. Katalog przeszkód małżeńskich wyliczony jest w ustawie w sposób wyczerpujący, co oznacza, że żądanie unieważnienia małżeństwa przysługuje tylko we wskazanych prawem przypadkach. W myśl obowiązujących przepisów Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego nie mogą zawrzeć związku małżeńskiego krewni w linii prostej, rodzeństwo oraz powinowaci w linii prostej, przy czym z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa w tym ostatnim przypadku (tzw. dyspensa). Powinowactwo zatem jako przeszkoda małżeńska nie ma zatem charakteru bezwzględnego. Do wystąpienia o takie zezwolenie uprawnieni są oboje powinowaci. Przy czym sąd podejmując decyzję o wyrażeniu zgody na zawarcie małżeństwa bierze pod uwagę wszystkie ważne powody, badając szczegółowo okoliczności sprawy. Warto również wspomnieć, że możliwe jest udzielenie zezwolenia na zawarcie małżeństwa ex post, czyli w przypadku gdy związek małżeński został już zawarty pomimo braku wymaganego zezwolenia. Przeszkodą do zawarcia związku małżeńskiego jest również stosunek przysposobienia. Jest to przesłanka o charakterze bezwzględnym, co oznacza brak możliwości wydania zezwolenia przez sąd na zawarcie małżeństwa. Jednakże nie można unieważnić małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia, jeżeli ten stosunek ustał. Wśród pozostałych przeszkód małżeńskich należy wymienić wiek, czyli prawo do wstąpienia w związek małżeński przysługuje osobie, która ukończyła 18 rok życia (przy czym w wyjątkowych wypadkach sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła 16 lat). W związek małżeński nie może również wstąpić osoba ubezwłasnowolniona, chora psychicznie oraz cierpiąca na niedorozwój umysłowy. Poza tym nie może tego zrobić osoba pozostająca w związku małżeńskim (bigamia). W przedstawionych wypadkach, jeśli dojdzie do zawarcia związku małżeńskiego pomimo istnienia przeszkód, unieważnienia małżeństwa może żądać każdy z małżonków, a w przypadku bigamii każdy kto ma w tym interes prawny. Małżeństwo może zostać unieważnione również z powodu wady oświadczenia woli. Wadą dotknięte jest oświadczenie złożone przez osobę będącą w stanie wyłączającym świadome wyrażanie woli, pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony oraz pod wpływem groźby bezprawnej drugiej strony albo osoby trzeciej. W tym przypadku unieważnienia może żądać małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą.
Kończąc problem przeszkód małżeńskich warto wspomnieć również o uprawnieniu prokuratora, który posiada legitymację do wytoczenia powództwa o unieważnienie, ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa.
Hanna Bukowska LL.M.
